Netwerk voor mantelzorgers, van maandag tot zondag

Je zorgt voor je partner, voor je inwonende ouder, voor je gehandicapte kind en dat doe je niet in shiften. Je doet het continu! Dat is continuïteit van de zorg. Want natuurlijk zet je je  mantelzorgkapje niet op van acht tot vijf, om het vervolgens aan de haak te hangen tot de volgende ochtend.

Uitgangspunt is natuurlijk dat in een ernstige zorgsituatie de zorg nooit stopt. Maar dat wil niet zeggen dat jij als mantelzorger elk uur van de dag en de nacht die zorg moet waarnemen. Er zijn heel wat externe diensten waar je een beroep op kan doen:

• Je kan een oppas vragen als je voor jezelf iets wil gaan doen
• Je kan vrijwilligers aanspreken om een aantal taken van je over te nemen (zoals boodschappen doen)
• Je kan gezinszorg inschakelen om de huishoudelijke taken te verlichten
• Ook een dagactiviteitencentrum of af en toe eens een kortverblijf maakt dat jij er eens onderuit kan zonder dat de continuïteit verbroken wordt (zie ook ‘respijtzorg’)

Je zorg delen met anderen, een aantal taken delegeren, betekent dat de continuïteit van de zorg verzekerd is, zonder dat die vierentwintig uur op jou terechtkomt.

Naarmate er meer hulpverleners en externe diensten bij de zorg rond één persoon zijn betrokken, kan het interessant zijn om af en toe allemaal eens samen te gaan zitten.

Een multidisciplinair overleg of teamoverleg – zoals dat in vaktermen wordt uitgedrukt – is de best geschikte formule om even stil te staan bij de continuïteit van de zorg.

Bij een netwerk heb je altijd één centraal gegeven (persoon) en vandaaruit waaiert een heel netwerk van omringende gegevens (personen).

In mantelzorgjargon betekent dat dus dat je centraal de zorgsituatie hebt (met de zorgbehoevende en de centrale mantelzorger) en daaromheen heb je dan alle andere informele en formele hulpverleners en diensten. Zowel andere mantelzorgers, buren, vrijwilligers, de oppas, gezinshulp, de verpleegkundige, de huisarts, de begeleider psychiatrische thuiszorg, als ieder ander die bij de zorg voor die ene persoon is betrokken, vormen samen het netwerk. Een centrale zorgsituatie waar een ruim netwerk omheen waaiert, staat voor zorg die door velen gedragen wordt. Of anders gezegd: de centrale mantelzorger staat er niet alleen voor.

Onder ‘netwerk’ verstaan we een samenspel van verschillende actoren, zorgaanbieders, mantelzorgers en vrijwilligers op het vlak van de thuiszorg van een zorgbehoevende. Opdat zo’n netwerk goed kan functioneren, is het onmisbaar dat er samenspraak is tussen al diegenen die deel uitmaken van het netwerk. Het is dus noodzakelijk regelmatig eens samen te zitten en de zorgviolen op elkaar af te stemmen.

Praktisch organiseren betekent in de eerste plaats een duidelijk overzicht hebben van wat er moet gebeuren en vervolgens de dingen een na een, in de juiste volgorde en efficiënt aanpakken. Niets vergeten maar ook niets te veel doen. Geen dubbel werk. Geen nutteloos werk. Een zo goed mogelijk resultaat met de minste inspanning.

In de thuiszorg is dat niet anders. Als mantelzorger kom je soms in een situatie terecht waar duizend en een taken op je afstormen. Je weet zo snel niet te bedenken hoe je die allemaal tijdig kan klaren!

Door alles vooraf goed te overdenken, prioriteiten te stellen en te plannen, kan je massa’s tijd en energie besparen. Dat maakt dat er aan het einde van de rit zelfs nog ruimte overblijft voor jezelf. Tijd en aandacht voor jezelf hebben garandeert dan weer dat je je taak als mantelzorger langer volhoudt. Het ene vloeit voort uit het andere. Het is precies de kunst om praktisch goed te kunnen organiseren, die maakt dat de keten gesmeerd loopt.

Binnen de thuiszorg is er al heel wat denkwerk verricht om de praktische organisatie van thuiszorgsituaties zo goed mogelijk te helpen verlopen. Zo zijn er een aantal tools (hulpmiddelen) uitgedacht die de mantelzorger al een heel eind op weg kunnen helpen. De doelstelling van al dat denkwerk komt telkens op hetzelfde neer: een thuiszorgsituatie helpen creëren waar het nodige werk wordt verzet door goed op elkaar ingespeelde zorgpartners.

Zo wordt er bijvoorbeeld ontzettend veel aandacht besteed aan het maken van goede taakafspraken. Vaak zijn er verschillende partijen betrokken in één thuiszorgsituatie. Bedoeling is dat die partijen zodanig op elkaar zijn afgestemd dat aan al de noden wordt tegemoetgekomen, zonder dat er leemten blijven en zonder dat er dingen dubbel worden gedaan. Om dat te bereiken is het niet overbodig om een zorgenplan op te stellen. Het opstellen van zo’n zorgenplan kan gebeuren door de zorgbemiddelaar, in overleg met de andere betrokken partners. De zorgbemiddelaar is een van de betrokken hulpverleners die door de zorgbehoevende wordt aangewezen. Hij is de go-between tussen de zorgbehoevende, de mantelzorgers en de verschillende thuiszorgdiensten. Hoe meer personen er betrokken zijn in een thuiszorgsituatie, hoe belangrijker een goede organisatie wordt!

Soms gaan de verschillende betrokken partijen samen zitten om al hun doen en laten op elkaar af te stemmen. Dat gebeurt dan tijdens een netwerkoverleg.

In een wat complexere thuiszorgsituatie zijn goede afspraken nodig om verwarring en onduidelijkheid te voorkomen. Wanneer jij ongeveer de enige bent die zorgt voor je huisgenoot, dan zijn afspraken overbodig (tenzij met de betrokkene zelf natuurlijk).

Ben je met meerdere mensen bij de zorg betrokken, dan zijn duidelijke afspraken geen overbodige luxe. Je vormt een soort team waarin iedere speler een eigen rol heeft en in een specifieke relatie staat ten opzichte van de zorgbehoevende.

Wanneer al die mensen los van elkaar gewoon hun ding doen, krijg je chaos. Of op zijn minst gevoelens van onbehagen, omdat er zoveel nutteloze energie verloren gaat.

Op zich zijn de afspraken met de formele zorgverleners de meest duidelijke. De huisarts, de thuisverpleegkundige, de verzorgende: ze komen allemaal langs vanuit hun specifieke deskundigheid. Toch kunnen er dingen fout lopen wanneer er bijvoorbeeld geen aandacht wordt besteed aan de timing of aan het afbakenen van overlappende zorgtaken. Het opstellen van een uurrooster en een zorgenplan kan hier uitstekende diensten bewijzen.

Oorspronkelijk was het zorgenplan een soort geschreven overeenkomst binnen de familie zelf. Het was een methode om elkaar te informeren en om op de hoogte te zijn van alle gemaakte afspraken. Sinds de samenwerkingsinitiatieven kreeg het zorgenplan een meer officieel statuut (zie ook ‘SEL’).

Wordt je thuiszorgsituatie te complex en dreigt ze overstag te gaan? In zo’n situatie kan je een zorgenplan aanvragen. Met de verschillende betrokkenen (hulpverleners, mantelzorgers, zorgbehoevende) ga je rond de tafel zitten in een soort teamvergadering en je bespreekt de thuiszorgsituatie. Alle afspraken die worden gemaakt, noteer je in een zorgenplan. Het zorgenplan moet een overzicht worden van alle taken die moeten worden uitgevoerd, wanneer en door wie. Zo weet iedereen wie er zoal aan huis komt en welk deel van de zorg iedere partij voor haar rekening neemt. Het spreekt voor zich dat het zorgenplan bijgestuurd moet worden telkens als de situatie verandert.

Het best is dat je op geregelde tijdstippen weer eens met zijn allen de situatie onder de loep neemt. Behalve afspraken weergeven kan een zorgenplan ook een soort communicatiemedium tussen de betrokken partijen zijn. Zowel jij als iedere hulpverlener kan in dat communicatieschrift opmerkingen of mededelingen noteren. Iedereen die over de vloer komt, kan het schriftje inkijken en is meteen weer helemaal mee. ‘Vader heeft vanochtend nog niet gegeten’, ‘de gezinshelpster komt morgen een uur later’, ‘de bril van moeder is zoek, kan iedereen eens extra rondkijken alsjeblief?’